Diogenes swoją definicją powietrza-zasady dał impuls dla działalności Sokratesa, a dokładniej zasady celowości w myśli filozoficznej. Diogenes wraz z Archelaosem stanowią obok sofistów najważniejszy element kształtowania Sokratesa. Dlatego właśnie odegrali ważną rolę w filozofii. Obok tegoż tandemu pojawili się też inni myśliciele, których postulaty przyjęto w kilkanaście wieków później.

Atomiści — Leukippos i Demokryt

Za twórcę teorii atomistycznej uważa się Leucypa (Leukipposa), o którym posiadamy bardzo mało informacji. Nie pomógł mu również rozgłos, jaki zyskał sobie jego uczeń Demokryt. Reale opierając się, na życiu Demokryta i innych podaje, iż narodziny Leukipposa mogły mieć miejsce w przedziale 480-475. Urodzić miał się w Milecie, skąd wyemigrował do Elei, a potem do Abdery, gdzie miał założyć szkołę i w roku 440 poznał Demokryta. Nasz filozof napisał dwa dzieła: "Wielki porządek" i "O rozumie". Jednakże synteza twórczości Demokryta, Leukipposa i być może ich uczniów rozmyła autorstwo konkretnych tekstów.

Na tym tle można wprowadzić na scenę kolejnego aktora — Demokryta z Abdery. Urodził się w roku 460, a sporą część życia poświęcił na dalekie podróże (zwłaszcza w kierunku wschodnim). Przywoził z nich wiele doświadczeń i wiedzy, za którą szczerze podziwiał go Arystoteles. Doprowadził naukę swego nauczyciela do ostatecznej formy w początkach IV wieku (wiemy, że zmarł kilka lat po Sokratesie).

Swój opis atomizmu oprę wyłącznie na myśli Demokryta, a to z dwóch powodów. Przede wszystkim badacze mają wyraźne problemy z oddzieleniem teorii Leukipposa od jego ucznia. Przyczyniło się do tego zebranie wszystkich pism atomistycznych w "Corpus", który był podstawą do nauczania w szkole założonej przez Leukipposa. Dlatego też trudno rozróżnić autorstwo konkretnych teorii. Drugim powodem jest fakt, iż postać nauczyciela została w znacznej mierze przesłonięta przez jego ucznia. To właśnie atomizm w ujęciu Demokryta dominował i był komentowany w starożytności.

Atomiści w koncepcji bytu odwoływali się do eleatów, a dokładniej do tezy o stałości bytu. Jednakże oprócz tworzenia teorii, jak najbardziej próbowali dopasować ją do empirycznie stwierdzalnych faktów. Doprowadziło to do stworzenia koncepcji atomistycznej, która starała się połączyć skrajne poglądy.

Przede wszystkim wszystkie rzeczy (ba, cały świat) składają się z atomów, czyli niepodzielnych cząsteczek. Różnią się one od siebie pod względem ilościowym (po części nawiązanie do zarodków Anaksagorasa), poruszają się, a tym samym w opozycji do elektów — musi istnieć próżnia. Gdyby nie istniała próżnia, wówczas atomy nie miałyby miejsca dla ruchu. Jak mówi powiedzenie przypisywane Demokrytowi: "Naprawdę istnieją tylko atomy i próżnia".

Skonstruowana w ten sposób teoria przyrody antycypowała szereg następstw. Jednym z nich była teoria postrzegania. Demokryt starał się jakoś odpowiedzieć na postulaty eleatów o względności postrzeganych przedmiotów. Posiłkując się zacytowanym już powiedzeniem, podzielił wiedzę na dwa typy: wiedzę prawdziwą i ciemną. Pierwszy typ odpowiada działalności umysłu (czyli a priori), a wiedza ciemna to wynik odbierania bodźców ze środowiska poprzez nasze zmysły. Dają się one oszukać, dlatego też i wiedza przez nie zdobywana, nie może być w pełni pełna i prawdziwa.

Atomistów uznaje się także za pierwszych deterministów i materialistów sensu stricto. Jedyny zachowany fragment z Leukipposa (tzn. nie budzący kontrowersji co do autorstwa) brzmi tak: "Nic się nie dzieje bez przyczyny, lecz wszystko z jakiejś racji i konieczności". Na tym opiera się skupienie uwagi atomistów na „przyczynowości" zjawisk, a nie na ich celu. Tym samym zaprzeczali, jakoby świat był zjawiskiem celowościowym, czy też opiekował się nim jakiś dobry byt.

Natomiast materializm objawia się poprzez jasne i ostre utożsamienie duszy z atomami. Oczywiście nie jest to wielkie novum — w końcu już wcześniej pojawiały się głosy mówiące, iż dusza jest materialna. Jednakże nikt wcześniej nie potrafił się zdobyć na całkowite odarcie jej z naleciałości duchowo-mistycznych. Dopiero Demokrytowi udało się to w pełnej krasie.

Z zachowanych pism Demokryta można wywieść także ogół jego poglądów etycznych, jednakże zajmę się nimi przy omawianiu formowania się myśli etycznej, której kapłanem został Sokrates. Tym samym należy przejść do nowej epoki w myśli filozoficznej — filozofii opartej tylko i wyłącznie na człowieku.

Po przeczytaniu tego tekstu, czytelnicy często wybierają też: Koncepcja duszy u Platona Jońscy myśliciele

Comment on this article..

Send text to e-mail address..

Print-out version..    PDF    MS Word

Michał Piotrowski Student politologii Uniwersytetu Warszawskiego; brał udział w olimpiadzie filozoficznej, finalista ogólnopolskiej Olimpiady Wiedzy o UE; pochodzi z Leszna Wielkopolskiego. Członek Polskiego Stowarzyszenia Racjonalistów.  Number of texts in service: 19  Show other texts of this author  Newest author's article: Impeachment na przykładzie prezydenta Litwy - Rolandasa Paksasa